Wat is bokeh?
Bokeh is een verbastering van de Japanse term boke, die nog maar twintig jaar deel uitmaakt van de fotografische woordenschat. Een Engels fotograaf voegde er een letter aan toe, om iedereen duidelijk te maken hoe het woord moet worden uitgesproken. Sindsdien is bokeh zowat het toonbeeld van totale onscherpte geworden. Het beschrijft in één woord de manier waarop de lens onscherpe lichtpunten weergeeft.
Aziaten hebben zo hun eigen manier om uitdrukking te geven aan hun gevoelens. En ze kunnen die beter dan wie ook omschrijven. Wij hadden het vroeger gewoon over een onscherpe achtergrond of een beperkte scherptediepte. Maar zij gingen op zoek naar het schoonheidsideaal erachter en leggen uit hoe je niet alleen moet letten op je onderwerp, maar ook naar de achtergrond moet kijken. Om ervoor te zorgen dat daar bokeh ontstaat. Een sprookjesachtige sfeer met wazig ronde lichtvlekken.
Bokeh en scherptediepte
Alleen het beste is goed genoeg. En bokeh is daar een uitdrukking van. Om de perfecte kwaliteit van onscherpte in je achtergrond te krijgen, heb je om te beginnen uitstekend materiaal nodig: een prima digitale camera en een lichtsterke lens. Bij voorkeur een primelens uit zuiver geslepen glas, met f/1.4 tot f/2.8 als grootste diafragma. Daarnaast moet je weten hoe je de scherptediepte in je foto beperkt zodat je onderwerp in de voorgrond scherp in beeld komt en de achtergrond totaal onscherp wordt. Tenslotte is een goede lichtbeheersing nodig om het bokeh-effect maximaal in beeld te laten spelen.
Opstelling
Om naar het bokeh-effect toe te werken, kun je een aantal oefeningen maken, die je helpen om de juiste onscherpte in je achtergrond te krijgen. Fotografeer telkens dezelfde scène met verschillende diafragma’s. Kies het diafragma voorkeuzeprogramma A bij Nikon en Av bij Canon op je camera. Of zorg ervoor dat de belichting constant blijft wanneer je manueel werkt. Stel scherp op je onderwerp dat vlak bij je camera staat en zorg ervoor dat de achtergrond zich op een heel grote afstand van dat onderwerp bevindt. Want 1/3 van het scherptegebied ligt net voor het focuspunt en 2/3 erachter.
Diafragma
Behoud de focus op je onderwerp en kijk wat het effect is van de verschillende diafragmawaarden op de achtergrond in beeld. Verander je standpunt niet. Bij het kleinediafragma f/16 zal zowat alles in je foto scherp zijn. Gebruik je een steeds groter diafragma, wordt het scherpe gebied in je foto alsmaar kleiner. Stel je een grote diafragmaopening in, zoals f/4, dan wordt de achtergrond onscherp. En bij de grootst mogelijke opening zou je al bokeh kunnen zien. Als de opstelling goed is, het licht mooi de camera inkomt en je het juiste materiaal gebruikt: een toestel met een grote sensor en je beste lens.
Telelens
Plaats geen groothoeklens op je camera. Want die heeft omwille van haar korte brandpuntsafstand een grote scherptediepte. Waardoor het bijna onmogelijk wordt om het bokeh-effect in je foto’s te krijgen. De onscherpte in de voor- en achtergrond is beter te zien wanneer je een goede telelens of macrolens gebruikt. De telelens drukt de dieptelagen dichter op elkaar, waardoor de scherptediepte beperkt is. En het effect is nog extremer bij de macrolens, omdat die je onderwerp ook groot toont en het veelal om een lichtsterke primelens gaat, met f/1.4 tot f/2.8 als grootste diafragmaopening.
DOF-calculator
Hoe groot de scherptediepte voor jouw camera en gebruikte lens is, kun je heel precies berekenen. Daarvoor vind je op het internet allerlei hulpmiddelen onder de naam DOF-calculator of -simulator. DOF is dan de afkorting van het Engelse Depth of Field, of scherptediepte in het Nederlands. Je vindt de berekeningstools terug op websites, of in de vorm van een applicatie. Maar belangrijker is dat je leert aanvoelen wanneer je de juiste scherptediepte bereikt, waarop bokeh ontstaat. Zodat je het bokeh-effect ook op eigen houtje bereikt en je je meer op de kwaliteit ervan kunt concentreren.
Hoe krijg ik een mooi bokeh-effect in mijn foto?
Je werkwijze is belangrijk om bokeh in je foto’s te krijgen. Maar bepaalde technische aspecten van je camera en lens spelen een nog grotere rol in hoe het bokeh-effect er zal uitzien. Daarom sommen we nog eens op waaraan je materiaal moet voldoen en waarop je kunt letten wanneer nieuwe aankopen doet. Zodat je niet enkel je onderwerp mooi toont, maar er achterin je foto ook nog bokeh ontstaat.
Beeldsensor
Hoewel een kleine beeldsensor bepaalde voordelen heeft naar de brandpuntsafstand en de beperkte scherptediepte toe, is het toch een goed idee om een camera met een grote sensor te gebruiken om een zuiver bokeh-effect in je foto’s te krijgen. Want een full frame sensor heeft een groter dynamisch bereik, waardoor hij het verschil tussen licht en donker beter kan overbruggen. En omdat hij minder ruis geeft, wanneer je fotografeert in moeilijke lichtomstandigheden, oogt je bokeh ook mooier. Tot slot kun je goede foto’s groter printen. En als je dan toch de perfectie bereikt, is dat wat je wilt doen.
Lamellen
Het mooiste bokeh-effect is er een met volmaakt ronde lichtvlekken in de voor- of achtergrond. Maar die ronde vorm krijg je alleen wanneer je een goede lens gebruikt, met een ronde diafragmaopening. Je kunt dit nagaan door vooraan door het losse objectief te kijken, nadat je de twee lensdoppen hebt verwijderd. Een diafragma bestaat uit 5 tot 12 lamellen, die elkaar deels overlappen, om de centrale opening te kunnen variëren. Hoe meer lamellen het diafragma telt, hoe ronder het gaatje en mooier het bokeh-effect in beeld wordt. Bij een diafragma met weinig lamellen zijn de lichtvlekken hoekiger.
Kwaliteitsglas
Voor bokeh is zuivere onscherpte belangrijk. Die sferische aberratie, zoals dat in vaktermen heet, kan enkel ontstaan wanneer het lensglas van de beste kwaliteit is. Daarom gebruik je best een primelens als je bewust op zoek gaat naar bokeh. Sferisch betekent bolvormig. En aberratie slaat op het feit dat die zuiver geslepen bolle lens in staat is om licht op te vangen dat vanaf verschillende afstanden jouw camera bereikt. Het licht in de voor- en achtergrond wordt dan zo afgebogen, dat het onscherp op de foto verschijnt, terwijl het onderwerp dat je fotografeert toch scherp in het beeldkader terechtkomt.
Voorbereiding
Als alle technische voorwaarden zijn vervuld en je met andere woorden beschikt over een degelijke digitale camera met een grote sensor en een prima lens, kun je op zoek gaan naar het bokeh-effect. Poets je lens op om te voorkomen dat er nog stofdeeltjes op zitten, die het beeld kunnen ontsieren. Meestal heb je daar niet meer voor nodig dan lensveilige perslucht uit een spuitbus of een blaasbalg uit de fotospeciaalzaak. Kies het diafragma voorkeuzeprogramma A of Av zoals je in de oefening hebt gedaan. Ga dicht bij je onderwerp staan en plaats het ver voor een achtergrond met allerlei lichtjes.
Werkwijze
Focus heel precies op je onderwerp vooraan in beeld en beperk het scherptegebied tot het absolute minimum, door een diafragmawaarde te kiezen tussen f/1.4 en f/2.8. De camera bepaalt in principe de bijhorende sluitertijd om tot een correct belichte foto te komen. Knippert de waarde, bekijk dan of je de ISO moet verhogen om het probleem te verhelpen. De belichting is namelijk telkens anders en hangt van de omstandigheden af. Heb je de juiste balans gevonden, kun je je bokeh-foto nemen.
Resultaat
Bokeh ontstaat wanneer er kleine lichtbronnen in het onscherpe deel van het opnamegebied naar je digitale camera zijn gericht. Dat kunnen straatlantaarns zijn, autolampen die vanop een grote afstand in de richting van je camera schijnen, kaarsen, of lichtjes in de kerstboom. Die lichtpunten zullen zich meestal in de achtergrond bevinden. Maar in de voorgrond kan ook, vlak bij je digitale camera, want die onscherpe zone is eerder beperkt. Het onderwerp waarop je hebt gefocust, zal dan mooi scherp worden weergegeven. Terwijl rond de onscherpe lichten een soort van waas ontstaat. Die sfeervolle, heldere lichtvlekken die in het beste geval rond zijn, zorgen voor het ultieme bokeh-effect in je foto.
Creatief
Heb je bokeh, dankzij onze uitleg, helemaal onder de knie en wil je eens wat anders, dan kun je ook creatief met het effect aan de slag gaan. Snijd een hartje, sterretje, of een andere figuur uit een vel zwart papier en breng het zoals een filter aan voor je lens. De lichtvlekken in de achtergrond zullen dan, als het goed zit, ook die vorm aannemen in de foto. Moeilijker, maar ook leuk, is op zoek gaan naar glimmende materialen die het licht in de achtergrond weerkaatsen, om nog meer variaties in je bokeh te brengen. En als dat allemaal gelukt is, kun je het bokeh-effect gebruiken in je video’s en vlogs. Het principe blijft hetzelfde. Alleen zullen de vage, ronde lichtvlekken flikkeren en bewegen.
Checklist
- Gebruik bij voorkeur een full frame camera om ruis te beperken.
- Kies voor een lichtsterke telelens of macrolens met zuiver kwaliteitsglas.
- Ga na of je diafragma uit voldoende lamellen bestaat voor een mooi rond bokeh-effect.
- Focus op je onderwerp dicht bij de camera en beperk de scherptediepte.
- Zorg ervoor dat lichtbronnen in het onscherpe gedeelte naar je camera gericht zijn.
- Bekijk je foto op groot formaat om van je optimale bokeh te genieten.
