Ook al had je het misschien helemaal niet door. Als je ooit door een deurspion keek, bij de ingang van je appartement of je hotelkamer, dan weet je hoe een fisheye lens werkt. Je krijgt niet alleen te zien wie of wat er zich vlak achter de deur bevindt. Maar je werpt tegelijk een blik op de hele gang, terwijl je eigenlijk maar door een minuscuul gaatje kijkt. De bolle lens in de kleine opening geeft je een inkijk van 180 graden.
Bij fotografie gaat het net zo, wanneer je op de body van je spiegelreflexcamera een fisheye lens monteert. Je krijgt meer te zien dan je voor mogelijk hield. Een nieuwe wereld gaat voor je open. En je legt hem vast in wat op het eerste gezicht een veel te klein beeldkader lijkt. Met geen ander objectief krijg je dat voor elkaar. De fisheye lens is uniek. Ontdek nu wat er zo bijzonder aan is.
Hoe werkt een fisheye lens?
Een fisheye lens is een extreme groothoek, waardoor de karakteristieken ervan worden versterkt. Je krijgt met andere woorden vertekening in beeld. Bij een full frame spiegelreflexcamera is een 50 mm lens het standaardobjectief. Op je foto worden de dingen weergegeven zoals je ze met het blote oog ziet. Met een telelens die een grotere brandpuntsafstand heeft, worden de beeldlagen in de verte op elkaar gedrukt en is een beperkte scherptediepte beter zichtbaar. Bij een groothoeklens, zoals een 24 mm, of een ander brandpunt onder 50 mm, creëer je een ruimer beeld. Om binnen de fotoranden te passen, lopen verticale lijnen ogenschijnlijk naar elkaar toe. Die perspectiefvertekening wordt bij een fisheye lens nog uitvergroot. Bovendien zullen die lijnen afgebogen worden zodat het beeld bol staat.
Brandpuntsafstand
Voor een brandpuntsafstand tussen 8 en 15 mm is een extreem bolle lens nodig, die de ruime wereld toont zoals je die door een kristallen bol zou fotograferen. Een fisheye lens vergroot elementen in de voorgrond, maar geeft ook de omgeving weer. Een beetje zoals de ronde bolle spiegel in je badkamer die je gebruikt bij het scheren of het schminken. Om er zeker van te zijn dat je geen stukje overslaat. Hoe dichter je bij de bolle spiegel komt, hoe gedetailleerder je die zone ziet. Leun je achterover, dan komt de ruimte meer in beeld. Maar niet zoals in een gewone vlakke spiegel. Wanneer je portretten schiet met een fisheye lens, krijg je hetzelfde effect. Denk eraan dat het resultaat er kan uitzien zoals in een spiegelpaleis. Het is belangrijk dat je nagaat voor je afdrukt of het gewenste effect is bereikt.
Kromming
Het eindresultaat varieert overigens ook al naargelang de gebruikte lens. Bij een full frame camera is de 8 mm circulair. Terwijl een brandpuntsafstand van 15 mm volstaat voor een diagonale fisheye. Je hebt ook een zoom, waarmee je van de ene naar de andere brandpuntsafstand kunt zonder van lens te moeten wisselen. De circulaire fisheye geeft de omgeving door zijn kromming in 180 graden weer. Waardoor je de typische ronde foto krijgt binnen een zwart kader. Bij de diagonale fisheye wordt het hele beeldkader opgevuld en is de vervorming minder groot. Bovendien kun je de foto groter printen, omdat meer pixels van de sensor worden aangesproken. En een groter startbeeld maakt het mogelijk om foto’s verder uit te vergroten, zonder ruis. Zoals een grote sensor altijd beter is dan een kleine.
Wat zijn de voor- en nadelen van een fisheye lens?
Een fisheye lens leent zich uitstekend voor allerhande creatieve toepassingen en is minder geschikt voor serieuze portretten of architectuur- en landschapsfoto’s waarbij de rechte lijnen belangrijk zijn. Want door de extreme groothoek krijg je altijd een vervormd resultaat. Waar bij portretten meestal aangeraden wordt om op of net onder ooghoogte te fotograferen om de statigheid van de persoon in kwestie te benadrukken, vergroot je nu vooral zijn neusgaten uit. Zodat iedereen kan meegenieten van zijn neusinhoud. Wat zelden de bedoeling is. Nieuwsgierige kinderen of speelse taferelen kun je met een fisheye lens wel goed vastleggen. Je benadrukt dan hoe elk kind die grote wereld ontdekt.
Perspectiefvertekening
Bij landschappen komt de horizon bol te staan, wat bevreemdend overkomt. Vooral wanneer je de zee of vlakke weilanden fotografeert. En bij architectuur zien de meeste lijnen er gebogen uit. Wat in werkelijkheid zelden voorkomt. Maar een fisheye lens helpt wel om een groot gebouw te tonen aan de rand van een gezellig plein waar in de voorgrond een markt plaatsvindt. Hij benadrukt ook diepe dalen en hoge bergtoppen in de achtergrond, wanneer je door de diepsneeuw skiet. Waardoor de grootsheid van het landschap wordt benadrukt en je actie nog opzienbarender wordt. Hetzelfde is van toepassing op andere sporten, waarbij je de prestatie vooraan wilt tonen met in de achtergrond het volledige stadion met juichende supporters. Mountainbikers die van een helling rijden, of skaters die middenin een skatepark of in de stad allerlei tricks uitvoeren, zoals: slides, heel flips of wallrides.
Spektakelwaarde
Een fisheye vergroot de spektakelwaarde en leert ons anders naar de dingen te kijken. Omdat niets is wat het lijkt. Met de bolle lens neem je fraaie overzichtsfoto’s. Bovenop een hoge toren fotografeer je vanuit vogelperspectief zowat de hele binnenstad. En vanuit een laag standpunt komen voertuigen op je af, als word je overreden. Terwijl jij veilig in het midden staat en de andere elementen zich aan de buitenzijde van het beeldkader bevinden, maar door de perspectiefvertekening een andere kant lijken op te rijden. Als je een beetje creatief bent, neem je normale foto’s met een bizarre uitkomst. Probeer je echter dingen weer te geven, zoals je ze met het blote oog ziet, dan ben je eraan voor de moeite. Een fisheye lens is niet geschikt voor traditionele familiefoto’s of reisreportages. Het is ook geen lens waarmee je verre onderwerpen dichterbij haalt. Voor macrofotografie is de lens wel goed.
Wanneer gebruik je een fisheye lens?
Wil je veel informatie in je kleine beeldkader proppen en neem je de perspectiefvertekening er graag bij, dan komt de fisheye lens goed van pas. Persfotografen gebruiken het objectief wel eens om je te laten zien hoeveel volk er op die betoging aanwezig is. Of om een prachtig gevuld stadion volledig in beeld te brengen, terwijl de sportprestaties normaal in het midden te zien zijn. Het stadion vormt als het ware een cocon om de actie heen, omdat de tribunes nog meer een curve krijgen. En dat voelt in deze context heel vertrouwd aan.
Ben je fan van natuurfotografie en neem je wel eens macrofoto’s, dan krijg je met de fisheye lens heel mooie effecten. Laag bij de grond fotografeer je paddenstoelen, terwijl het bos in de achtergrond voorovergebogen toekijkt hoe je het plaatje schiet. Een fisheye lens geeft meer diepte aan je foto’s, waar een macrolens de achtergrond totaal onscherp maakt.
Ook de lucht leg je op prachtige wijze vast. Tijdens het onweer zie je alle bliksemschichten. In een donkere nacht slaag je erin alle sterren aan de hemel te tonen. En een regenboog breng je volledig in beeld.
Creativiteit
Voor architectuurfotografie is een fisheye lens minder geschikt, omdat rechte lijnen een kromming meekrijgen en de ware verhoudingen niet worden getoond. Maar als je een binnenruimte volledig in één foto wilt vatten, dan lukt dat wel met die bolle lens. Wanneer je het juiste standpunt inneemt, slaag je er enerzijds in een trappenhal of zaal overzichtelijk te maken. Anderzijds roepen die foto’s alweer een geborgen gevoel op, omdat alles mooi rond het scherpe centrum heen zit.
En tenslotte trekken je bijzondere foto’s altijd de aandacht naar zich toe. Omdat ze zich duidelijk onderscheiden van wat we gewend zijn. Een fisheye lens zal je creativiteit aanscherpen en je dingen laten doen die je normaal niet doet. Leg de hele wereld vast terwijl je aan een parachute hangt. Of bekijk hem eens door de ogen van een vis, door je camera met fisheye onder water te gebruiken in een waterdichte behuizing. Zodat het lijkt alsof je samen met een aantal soortgenoten in een groot aquarium zwemt.
Waarop letten bij het kopen van een fisheye lens?
Veel keuzestress zul je niet ondervinden wanneer je van plan bent om een fisheye lens te kopen. De verschillen zijn kleiner dan bij andere lenzen. Uiteraard moet je er altijd op letten dat de vatting van je nieuwe lens op je spiegelreflex past. Kies een circulaire fisheye als je een zwarte rand rond je foto’s wilt.
Met een diagonale fisheye vul je het hele rechthoekige kader. De lichtsterkte is ook belangrijk. Al valt die meestal wel mee. Want door de bolle vorm komt er veel licht de camera binnen. Ook de scherpte is een troef van de fisheye lens.
Een autofocus is niet echt nodig, omdat een groothoek een grote scherptediepte heeft. Alles van dichtbij tot oneindig is scherp. De autofocus is daardoor veelal een overbodige luxe. Net zoals de zonnekap overigens. Die wordt meegeleverd om je fisheye lens te beschermen wanneer je hem opbergt. Daarop past namelijk de lenskap die je niet over de bolle lens kunt aanbrengen. Maar bij het fotograferen, moet je de zonnekap altijd weghalen.
Omdat die door de ruime beeldhoek van de lens anders mee op de foto komt. En dat is uiteraard niet de bedoeling.
